ایمن سازی انبارهای صنعتی

موضوع:ایمن سازی انبارهای صنعتی
منبع : از ویکی‎نسک، کتاب‌خانه آزاد.
چکیده
خسارات ناشی از آتش سوزیهائی که در انبارهای صنعتی روی می دهد ، نسبت به بسیاری از ساختمانها بیشتر است . برای کاهش خسارت ناشی از این آتش سوزیها با ید :
 با توجه به ارزش کالاهای ذخیره شده ، انبارهای بزرگ به انبارهای کوچکتر تقسیم شوند .
 برخی کالاها نباید دریک انبار و یا کنارهم چیده شوند .
 ارتفاعات مجاز وفواصل مجزا سازی میان کومه ها رعایت گردد .
 مصالح مورد مصرف در بسته بندی ها و درجه آتش پذیری آنها درنظر گرفته شود .
 موقعیت کالاهای سوختی وغیرسوختنی نسبت به دیوارهای داخلی و بیرونی انبارها تعیین شود .
 از مدیریت آگاه وکارآمد ، همراه با نظارت مستمر ودقیق بهره گیری شود .

درطراحی حفاظت ازحریق ، ساخت و ایمن سازی انبارهای صنعتی باید :
 نخست مطالعات مهندسی ، جایابی های کلی و دسته بندی ها صورت گیرد و
 سپس تمهیدات سه گانه کاهش دهنده ریسک : حفاظتی غیرعامل ، تدافعی عامل و پیشگیری از بروز خطر، درهر مورد بکارگرفته شود .

فهرست مطالب
1- عوامل اصلی ایجاد کننده خسارت
1-1- ارزش کلی کالاهای ذخیره شده و میزان کالا در یک فضای واحد
1-2- دسته بندی کالاها برای نگهداری و چیدن آنها در انبارها طبق ضوابط
1-3- فضاهای خالی افقی و قائم بین کالاها و ارتفاع مواد انبارشده
1-4- قابلیت سوختن مصالح بسته بندی
1-5- انتخاب موقعیت قرارگیری اجناس در انبارها
1-6- استفاده از مدیریت آگاه و کارآمد
2- بکارگیری تدابیرو تمهیدات حفاظتی
2-1- جلوگیری از بروز حریق
2-2- اداره کردن مواجه شونده های با حریق
2-3- اداره کردن حریق
3- طراحی ساخت و برنامه حفاظت ازحریق انبارهای صنعتی
3-1- مطالعات مهندسی ، جایابی های کلی و دسته بندی ها
3-2- طراحی حفاظتی و کاهش دهنده ریسک
1- عوامل اصلی ایجاد کننده خسارت
خسارات ناشی از آتش سوزیهائی که در انبارهای صنعتی روی می دهد ، نسبت به بسیاری از ساختمانها بیشتر است . کاهش دادن خسارت ناشی از این آتش سوزیها ، با توجه به عوامل اصلی زیر امکان پذیر می گردد :
 ارزش کلی کالاهای ذخیره شده و میزان کالا در یک فضای واحد ، که براین اساس ، انبارهای بزرگ باید به انبارهای کوچکتر تقسیم شوند .
 دسته بندی کالاها برای نگهداری و چیدن آنها در انبار ها طبق ضوابط ، با رعایت الزامات مجاورت و لازمه های ابعادی کومه ها که برای جلوگیری از خطرات بیشتر ، برخی کالاها نباید دریک انبار و یا کنارهم چیده شوند .
 کم نمودن ارتفاع مواد و کالاهای انبارشده و توجه به فضاهای خالی افقی و قائم بین کومه ها و به عبارت دیگر رعایت فواصل درست مجزا سازی برای راهروهای میان کومه ها طبق ضوابط .
 درنظر گرفتن مصالح مورد مصرف در بسته بندی ها و درجه آتش پذیری محافظ های داخلی آنها .
 انتخاب موقعیت مناسب کالاهای سوختی وغیرسوختنی در فضاها و چگونگی قرارگیری آنها نسبت به دیوارهای داخلی و بیرونی انبار .
 استفاده از مدیریت آگاه وکارآمد ، همراه با نظارت مستمر ودقیق .
1-1 ارزش کلی کالاهای ذخیره شده و میزان کالا در یک فضای واحد
به استثنای برخی انبارها که متعاقب آتش سوزی درآنها ، علاوه برخسارات داخلی بنا ، ضایعات و اثرات جنبی حریق ، فراتر ازمحیط انبار هم گسترش می یابد ، مانند انبارهای ذخیره دارو ، انبارهای قطعات یدکی ، سوخت نیروگاه و نظایر آن و نیز انبارهای مخاطره آمیزی که خطرات حریق در آنها ساختمانهای مجاور را هم درگیر می کند ، در سایر موارد ، حداکثر خسارت ناشی از آتش سوزی ، به خود انبار محدود و منحصر می شود که معمولا بستگی به ارزش کالاهای ذخیره شده در فضاهای واحد و چگونگی دوربندی آنها دارد . باید توجه داشت که حتی در مواردی که کنترل آتش سوزی در انبارها موفقیت آمیز بوده ، آب موردمصرف در آتش نشانی و دود حاصل از حریق ، موجب ازبین رفتن مقادیر متنابهی از مواد و کالاهای با ارزش شده است . بنابراین ، محدودکردن حجم کالاها در فضاهای واحد ، بخصوص در انبارکالاهای باارزش و یا مخاطره آمیز ، عامل موثری در کاهش میزان خسارات بشمار می آید .
1-2 دسته بندی کالاها برای نگهداری و چیدن آنها در انبارها طبق ضوابط برای دستیابی به ایمنی کافی در انبارهای صنعتی بخصوص وقتی که درآنها مواد آتشزا و یا کالاهای مخاطره آمیز نگهداری می شود و همچنین برای بکارگیری تاکتیکهای موثر در مهار آتش سوزیهای آنها ، لازم است با شناسائی ویژگی های خطرزائی کالاها در حمل ونقل و نگهداری که چیزی جدا از خصوصیات آتشگیری و سوختن بوده و علاوه بر زمان حریق در مواقع دیگر نیز خطرآفرین می باشد ، تمامی مواد و کالاها ، برای ذخیره شدن و نگهداری در انبارها ، دسته بندی شوند .
نظر به اینکه نحوه تولید هر ماده ازلحاظ فیزیوشیمی ( شکل ، غلظت ، خلوص ، حلالیت و غیره ) در چگونگی ایجاد خطر ، مؤثر است و ازطرفی نوع مصالح بسته بندی هرکالا ، درکاهش یا افزایش خطرات آن کالا بطور چشمگیر تاثیرگذار می باشد ، دسته بندی کالاها ی صنعتی ازلحاظ خطرات حریق مشکل می شود ، با این حال در مواردی که قرار باشد مواد اولیه و خام با فرمولهای شیمیائی مشخصی درانبارها نگهداری شوند ، باید براساس خصوصیات مشترکشان ، آنها را دسته بندی نموده و با بکارگیری تمهیدات اصولی و کلی ، نظم و آرایش لازم طبق ضوابط برقرار گردد .
استانداردهائی که در این خصوص تدوین شده مثل IMDG Code و NFPA Standards تمامی کالاهای صنعتی و مخاطره آمیز را برای حمل ونقل و نگهداری درانبارها ، در کلاسها وگروههائی به شرح زیر دسته بندی کرده اند :
1-2-1 کلاس I - کالاهای انفجاری
این کالاها شامل مواد واجناسی هستند که در آنها احتمال بروز انفجار وجود داشته و به لحاظ خطرات ویژه و گوناگونشان طبق ضوابط باید در انبارهای مخصوص نگهداری شوند . نظر به اینکه خطرات آنها همیشه به محدوده هائی فراتر از انبارها گسترش می یابد ، موقعیت و محل احداث انبار آنها باید به تائید مقامات قانونی مسئول برسد .
1-2-2 کلاسهای II ، III و IV - مواد آتشزا و کالاهای سوختنی
این مواد وکالاها ، که به ترتیب شامل : گازها ، مایعات و جامدات آتشزا و سوختنی می باشند ، اکثرا" از ترکیبات آلی تشکیل می شوند و به هنگام آتشگیری با دود و شعله فراوان ، حریقهای بزرگ تولید می کنند و هرچند که از بابت ایجاد خطرات ویژه و کارگیری تاکتیکهای آتش نشانی ، مسائل و مشکلاتی نامعلوم ندارند ، معهذا اطفاء حریق آنها معمولا طولانی می شود ، مخصوصا درمواقعی که پیشتر به مقدار سوخت شرکت کننده در حریق توجه لازم نشده باشد . جهت اعمال تاکتیکهای مناسب وکنترل نمودن حریق ، دسته بندی فرعی این کالاها ، و جدا انبار کردن آنها از کالاهای اکسیدکننده ( کالاهای کلاس V ) امری ضروریست .
1-2-3 کلاس V - مواد وکالاهای اکسیدکننده
این گروه کالاها به لحاظ خاصیت اکسیدکنندگی و تولید اکسیژن به هنگام حریق ، با به آتش کشیدن مواد و اجناس مجاور ، باعث تشدید حریق می شوند و هرچند که برخی از آنها خود ، سوختنی نیستند ، باید جداگانه انبار شوند . بعضی از این مواد ، چنانچه خاصیت بی ثباتی هم داشته باشند مانند بسیاری از ترکیبات نیترات آمونیوم با ازهم گسیختگی ناگهانی مولکولهایشان تولید انفجارمی کنند .
1-2-4 کلاس VI - کالاهای سمی
کالاهای سمی ، صرفنظر از دیدگاه ایمنی عمومی ، ازبابت آتش گیری و چگونگی بکارگیری تاکتیکهای آتش نشانی ، باید جداگانه انبار شوند چراکه هنگام بروز حریق و یا انفجار ، اثراتی ازخود برجا می گذارند که برای اشخاص منطقه و مأموران آتش نشانی مرگ آفرین خواهد بود . با مجزا کردن کالاهای سمی ، ماموران آتش نشانی با آگاهی به نوع خطر و نحوه انبارداری ، می توانند در هر مورد تدابیر خاص آن مورد را بکار گیرند . برای کالاهای سمی سوختنی و غیر سوختنی باید دو انبار جداگانه در نظر گرفت وجمع آوری آبهای حاصله از اطفاء ، و اجناس آلوده شده پس از عملیات همواره مد نظر باشد .
1-2-5 کلاس VII - کالاهای رادیواکتیو
این مواد نیز مانند کالاهای کلاس یک ، دارای انبارهای ویژه هستند و خطرات آنها ، از محدوده انبارها فراتر می رود و بنابراین انتخاب موقعیت و محل واحداث انبار آنها باید با تائید مقامات قانونی مسئول صورت گیرد .
1-2-6 کلاس VIII - مواد واکنش کننده درمقابل آب و هوا ، بی ثبات و فرار و خورنده وسوزاننده
کالاهای دسته بندی شده در این گروه گوناگون هستند : موادی که بمرور زمان در مجاورت برخی کاتالیزورها و یا حتی خودبخود در شرایط معمول ، به ترکیبات دیگری تبدیل شده ، در آتش سوزیها به یکباره تغییر ماهیت داده و ترکیبات جدیدی تولید می کنند که نتیجتا" از دیدگاه حفاظت از حریق ، برای نگهداری آنها تمهیدات مخصوص لازم است .
موادی که در اثر برخورد با آب و یا هوا ، مقدار متنابهی حرارت تولید کرده و در آتش سوزیها دارای خطرات ویژه هستند واگر خاصیت سوختن هم داشته باشند ( مانند تری الکیلهای آلومینیوم ) احتمال خودبخود آتش گیری خواهند داشت و چنانچه غیر سوختنی باشند ( مانند سود سوزآور ) با حرارتی که در اثر واکنش تولید می کنند می توانند کالاهای نگهداری شده درمجاورشان را مشتعل کنند .
موادی مانند اغلب اسیدها و بازها که بر بافتهای زنده اثرات مخرب دارند . هرچند ، برخی از این مواد می توانند جزو اکسیدکننده ها و یا منفجر شونده ها نیز محسوب شوند ، ولی بخاطر تولید گازهای سوزا و ایجاد جراحات و صدمات تنفسی درحریق ، بکارگیری تدابیر ویژه ای برای آنها ضروریست .
البته بسیاری از کالاهای صنعتی و مخاطره آمیز ممکن است خصوصیات دو یاچند گروه را داشته باشند و نتوان کلاس آنها را به درستی تشخیص داد ، اما نحوه دسته بندی همواره براساس خطر غالب ، صورت می گیرد . مثلا" پراکسید بنزل ، هرچند بسته به درجه غلظت اش می تواند در گروه کالاهای واکنش کننده قرار گیرد ، ولی جزو کالاهای سوختنی محسوب شده است و همینطور کود شیمیائی (نیترات آمونیوم) اگر چه جزو مواد اکسیدکننده دسته بندی می شود ، دارای خصوصیات کالاهای انفجاری هم هست .
در"آئین نامه جهانی باربری دریائی کالاهای مخاطره آمیز" International Maritime Dangerous Goods Code تمامی کالاها ازلحاظ " گذاشت و برداشت و حمل ونقل کالا " در نه کلاس به شرح فوق دسته بندی شده اند که کلاس نهم مربوط به کالاهای متفرقه ( ازلحاظ خطر ) می باشد . در آئین نامه ها واستانداردهای NFAP کلاسهای II و III و IV تحت پوشش یک کلاس با زیرکلاسهای فرعی متعدد دسته بندی شده اند و کالاهای کلاس VIII شامل سه کلاس جداگانه می باشند * .
برای کسب اطلاعات بیشتر می توان به IMDG Code و دو فقره استانداردهای NFPA با شماره های 49 و 491M که خصوصیات بسیاری از مواد در آنها شرح داده شده ، نگاه نمود .
NFPA 491M Hazardous Chemicals Reactions
NFPA 49 Hazardous Chemicals Data
ابراهیم ندرلو مدیریت سایت مهندسی بهداشت محیط وصنعتی - سایت موژ